با توجه به ختم نبوت، جامعۀ اسلامی نمی‌تواند از وجود امام معصوم خالی باشد. با وجود این، بر اساس ادلۀ قطعی نقلی که در منابع گوناگون شیعی و سنی آمده،  آخرین امام معصوم غایب از نظرهاست. بر اساس این ادله، حضرت مهدی بنا به حکمت‌های گوناگونی تا زمانی که ارادۀ الهی بر ظهور ایشان تعلق گیرد، در غیبت به سر می‌برند. محض نمونه، یکی از عواملی که برای غیبت امام زمان در روایات بیان شده، امتحان شدن مردم با عدم دسترسی به امام معصوم است. امام کاظم در این باب می‌فرمایند:

فَاللهَ اللهَ‏ فِي‏ أَدْيَانِكُمْ‏ لاَ يُزِيلُكُمْ عَنْهَا أَحَدٌ. يَا بُنَيَّ إِنَّهُ لاَ بُدَّ لِصَاحِبِ هَذَا الأَمْرِ مِنْ غَيْبَةٍ حَتَّى يَرْجِعَ عَنْ هَذَا الأَمْرِ مَنْ كَانَ يَقُولُ بِهِ؛ إِنَّمَا هِيَ مِحْنَةٌ مِنَ اللهِ امْتَحَنَ بِهَا خَلْقَهُ؛(محمد بن‌ یعقوب کلینی، الکافی، ج‏1، ص336) خدا را، خدا را، که مواظب دین خود باشید. مبادا کسی شما را از آن گمراه کند. ای فرزندم، بدان که برای صاحب این امر (مهدی موعود) چاره‏ای جز غیبت نیست. [غیبت او آن قدر طولانی می‌شود که] مؤمنانِ به او، از وی روی‏گردان می‏شوند. این چیزی نیست جز ابتلایی از ناحیۀ خداوند که انسان‌ها را با آن می‌آزماید.

البته راز کامل غیبت امام دوازدهم برای ما کاملاً روشن نیست و علم آن نزد خداوند و جانشینان معصوم اوست؛ چنان که امام صادق در پاسخ به پرسش فردی که از حضرت علت غیبت را پرسید، فرمودند: 

«اجازۀ بیان علت آن را برای شما ندارم. ... وجه حکمت غیبت، تنها پس از ظهور حضرت روشن می‌شود». (احمد بن‌ علی طبرسی، الإحتجاج علی أهل اللجاج، ج‏2، ص376)