به دليل ظرفيت‌هايي که در اين فريضۀ اجتماعي وجود دارد، زمينۀ نظارت مردم بر حکومت به بهترين وجه فراهم مي‌گردد. برخي از ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد اين گونه نظارت عبارت‌اند از: 

اول. دائمي بودن نظارت: در نظام سياسي اسلام، حضور مردم در سياست و حکومت، در چارچوب فرايضي همچون امر به معروف و نهي از منکر، مردم همواره بر عملکرد حکومت و حاکمان، نظارت دائم خواهند داشت.

دوم. جدي بودن نظارت: براساس اصل به معروف حضور مردم حضوري فعال و جدي، و نه تشريفاتي خواهد بود؛ زيرا هر فرد با نگاهي تکليف‌مدارانه وارد اين عرصۀ مشارکتي مي‌شود و همين نوع نگاه باعث مي‌شود همة مردم کمال دقت و اهتمام را در ايفاي اين وظيفه داشته باشند.

سوم. همگاني بودن نظارت: امر به معروف و نهي از منکر فريضه‌اي همگاني است و به افراد خاصي اختصاص ندارد. از اين رو، وظيفۀ نظارت بر حکومت بر عهدۀ همگان است.

چهارم. ارتقاي سطح آگاهي‌هاي جامعه در راستاي نظارت: کسب شناخت معروف و منکر، زمينۀ ارتقاي سطح آگاهي‌هاي افراد از مسائل پيرامون خود و نيز احکام شريعت را فراهم مي‌سازد. لذا اين نوع مشارکت افزون بر ارتقاي کارآمدي نظام سياسي، باعث ترقي و رشد افراد جامعه نيز مي‌شود.

پنجم. نظارت؛ هم حق و هم تکليف: امر به معروف و نهي از منکر، فريضه‌اي است که از يک سو، مردم را به نظارت بر عملکرد حکومت مکلف مي‌سازد، و از سوي ديگر، اين حق را براي مردم ايجاد مي‌کند تا در نظام سياسي حضور مؤثر داشته باشند.