در اولین نشست مرکز آموزش اندیشه های بنیادین حجت الاسلام دکتر مجتبی مصباح به تبیین جایگاه معرفت شناسی در تولید علم دینی پرداختند

به گزارش روابط عمومی مرکز آموزش اندیشه های بنیادین (مآب) اولین نشست تخصصی مرکز مآب در نمایشگاه دستآوردهای پژوهشی موسسه امام خمینی (ره) برگزار شد.

در این نشست حجت الاسلام و المسلمین دکتر مجتبی مصباح نویسنده ی کتاب های معرفت شناسی، خداشناسی و فلسفه ی اخلاق؛ سه عنوان از کتب طرح ولایت به تبیین جایگاه معرفت شناسی در تولید علم دینی پرداختند.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر مجتبی مصباح در این نشست تخصصی گفتند: در سیر منظومه ای کتب طرح ولایت، آن جنبه ای که میخواهم بیشتر در موردش صحبت کنم حلقه ی اول این نظام معرفتی است که مباحث معرفت شناسی را تشکیل می دهد.

مولف کتاب معرفت شناسی گفت: بطور معمول در بحث های دینی از موضوعات اعتقادی شروع می کنیم زیرا مباحث مبنایی دین ما هستند. بعد سراغ مباحث  ارزشی، اخلاق و احکام می رویم؛ در اعتقادات از بحث خدا شناسی شروع میکنیم. یعنی اول  خدا را اثبات میکنیم، بعد سراغ اثبات نبوت می رویم و در آخر معاد را اثبات میکنیم. درذیل نبوت، امامت و در ذیل خداشناسی خدا و عدل الهی بحث می شود.

عضو هیئت علمی گروه فلسفه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) گفت: اصول دین و اعتقادات، مبانی دین ما هستند. بعد از اینکه تشکیکاتی در مورد اصل لزوم دین داری به وجود آمد، قبل از بحث اثبات وجود خدا، بحثی معرفت شناختی تحت عنوان اصل نیاز به دین مطرح می شود؛ یعنی این که اصلا چه نیازی است که دین داشته باشیم. چون بنیادی تر این است که ابتدا بحث کنیم چرا نیاز است دین داشته باشیم، بعد برویم سراغ اینکه اعتقاداتش چیست و در مورد آن ها یک به یک بحث کنیم. از همین رو زمانی که بحث های مارکسیست ها در کشور ما خیلی جدی شد و رواج پیدا کرد یکی از بحث هایی که اضافه شد به مباحث اعتقادی ما و به عنوان مقدمه ی مباحث اعتقادی ضرورت پیدا کرد، بحث اصل لزوم دین و ضرورت دین بود. اگر توجه کرده باشید علامه مصباح یزدی هم در کتاب آموزش عقاید خود اول در مورد این موضوع بحث میکنند بعد سراغ مباحث دیگر میروند.

صاحب امتیاز نشریه پویا افزود: کم کم شبهات مبنایی تر شد و به بحث هایی که مربوط به اصل معرفت یا خصوص معرفت های دینی بودکشیده شد. اینکه منشأ این شبهات کجا بود، و چگونه وارد شد، در مورد تاریخچه اش قصد ندارم بحث کنم. اول تصور می شد اینها مربوط به افراد خیلی خاص استمیگفتند تنها آدم های بیکاری که وسواس دارند می نشینند و به این چیزها فکر میکند. نیازی نیست در بحث های اعتقادی سراغ این چیزها برویم که اصل معرفت چگونه به وجود می آید و تا چه حد اعتبار دارد. ما که سوفیست نیستیم! ضرورت این مباحث احساس نمی شد. با همان مباحث سنتی می خواستند این موارد را پیش ببرند. اما کم کم  این مباحث جدی شد.

ایشان در مورد بیان دلایل فراگیر شدن شبهات مباحث معرفت شناسی گفتند: یکی از این دلایل رشد فکری جامعه ی ما بود؛ ارتباط فرهنگی ما با فرهنگ ها و جوامع دیگر دلیل دیگر این مسئله بود. غرض و مرض برخی افراد، دلیل دیگر بود که اگر شبهاتی در جوامع دیگر بود بیاورند و در جامعه ی ما تزریق کنند. حالا یا برای شهرت خودشان یا برای تضعیف ایمان جوانان به هر حال به هر وسیله ای بود اینها کم کم رایج و منتشر شد.

استاد دوره های تربیت مدرس طرح ولایت گفت: دیگر بحث های سنتی ما نمی توانست سنگ بنا و شروع باشد. باید یک سنگر عقب تر رفت؛ یعنی موضع دفاعی ما باید متناسب با موضع  تهاجمی دشمن باشد. نمی شود دشمن در یک سنگری از یک جبهه ای حمله کند و ما در جبهه ی دیگری بجنگیم؛ به این معنا که  فرض کنیم دشمن اینجا است و با یک دشمن فرضی شروع کنیم بجنگیم! درست است که بحث های معرفت شناسی مبنایی تر است اما به یک معنا پیش روی دشمن بود. یعنی سنگرهایی که ما پشت سر گذاشتیم و جلو آمدیم دشمن دارد وارد آنها می شود. شما تصور کنید دارید در یک جبهه می جنگید؛ حواستان نیست که دشمن از شما رد می شود و از صف اول عبور می کند و میرود سنگرهای بعدی را فتح می کند، شما به خیال اینکه دشمن هنوز اینجا است می مانید و همینجا می جنگید، حال آنکه دشمن از این سنگر عبور کرده است و سنگرهای پشت سرتان را دارد فتح می کند. اگر سنگرهای قبلی را از استحکامات کافی تقویت نکرده باشیم و نیرو به اندازه ی کافی آنجا نداشته باشیم دشمن ما را دور میزند و از پشت سر، ما را هدف قرار می دهد. معرفت شناسی به یک معنا آن سنگرهای پشت سر ما است.

مولف کتاب معرفت شناسی افزود: درست است که زمانی به این بحث ها نیازی نداشتیم و دشمن هم در این سطح نبود و درگیر نبود و از آنها عبور کردیم. الان بنظر می رسد بیشترین هجمه های دینی چه در سطح فروع دین و احکام و چه در بحث ارزش های دین و اخلاق و چه در بحث خود اعتقادات اولیه دینی، اصول دین از سطح معرفت ها، به مبانی معرفتی منعطف شده و بحث ها به آن بخش رفته است.

حجت الاسلام دکتر مجتبی مصباح گفت: در برخوردها و جلساتی که در این سال ها با دانشجویان و اقشار مختلف داشتم و بحث های معرفتی داشته ایم. بسیاری از شبهاتی که در سطح اعتقادات یا بحث های ارزشی جوانان دارند، ریشه اش به مباحث معرفتی بر میگردد. خودش هم نمی داند اسمش چیست و به کجا مربوط است؛ مثلا دلش درد میکند و فکر میکند دل درد عادی است حال آنکه مربوط به آپاندیسش می شود. نمیداند مشکل کجاست اما این مشکل یک جایی در مباحث دینی خودش را نشان می دهد.

وی گفت: اخیرا خیلی افرادی که در مباحث دینی شبهاتی دارند و میگویند ما جوابش را نمی دانیم خوب که دقت می کنیم می بینیم مشکل در معرفت شناسی است. این شبهات در سطوح مختلف و در اصناف مختلف بطور جدی مطرح است و حتی در افراد سطوح بالا رسوخ کرده است.

حجت الاسلام والمسلمین دکتر مجتبی مصباح گفت: من معتقدم این کار حضرت علامه مصباح یزدی که حدود 30 سال پیش پایه ریزی کردند و سنگ بنای اعتقادات را به مباحث معرفت شناسی برگرداندند باعث شد بسیاری از انحرافات را در آن قالب پاسخ دهیم.